- غده درقی (غُدْ دَ / دِ یِ دَ)
یا تیروئید، این غده در حیوانات تعدادش زیاد ولی در انسان غدۀ فردی است و در عین حال قرینه است در گردن جلوی مجرای حنجره و قصبهالریه قرار گرفته و به آنها ارتباطی نداشته و مستقل است. در حیوانات در طرفین قصبهالریه واقع است. در انسان که غدۀ فردی است دارای دو قطعه طرفی چپ و راست است که به وسیلۀ یک تنگۀ میانی به هم متصل شده، از شاخۀ طرف چپ قسمتی به طرف بالا میرود به نام هرم لالوئت. رنگ غدۀ زرد قرمز و یک غشاء کپسولی مانند از نوع لیفی آن را پوشانیده و از سایر انساج مجاور جدا می کند. رگهای زیادی از بین غده میگذرد در نتیجه خون به مقدار فراوان در این غده جریان دارد. مقدار خونی که از غدۀتیروئید میگذرد سه برابر بیشتر از خونی است که از کلیه ها عبور می کند و این خود بهترین دلیل اهمیت این غده است. غدۀ تیروئید در انسان بالغ 5 سانتیمتر طول و 3-4 سانتیمتر عرض و 3-4 سانتیمتر ضخامت دارد. وزنش در حدود 30 گرم است. غدۀ تیروئید در اطفال بزرگتر از اشخاص بالغ است و همچنین در زنها بزرگتر از مردهاست. این غده در اشخاص در دو مورد اختلالات عملی دارد: یکی در احمقها و دیگری در بیماری مخصوص به نام گواتر. در این مرض غده بزرگ شده یا مواد خود را زیادتر از معمول در خون میریزد و سمیت دارد و بزرگی غده با حجوز عینی همراه است که علائم مخصوصی دارد و متابولیسم بازال شخص زیاد می شود (بیشتر از 38) و اخلاق تغییر می کند. حالت عصبانیت ظاهرمی گردد. در غدۀ تیروئید فرورفتگی از جنس بافت پیوندی وجود دارد که برای ورود خون است و غده از این خون میتواند کار خود را انجام دهد، و حفرات بسته دارد که سطح داخلی هر حفره از یک طبقه سلولهای پوششی است ومادۀ غلیظ زردرنگی ترشح می کند به نام کلوئید تیروئیدی. خاصیت فیزیولوژیکی: اگر غدۀ تیروئید حیوانی رابه وسیلۀ عمل جراحی بردارند حیوان می میرد ولی اگر از انسان بردارند انسان نمی میرد اما عوارضی در او ظاهر می شود که تعادل زندگی را برهم میزند. این عوارض بردو نوعند: یک عده عوارض زودرس یا سریع که بلافاصله بعد از عمل جراحی ظاهر می شود و دیگر عوارض دیررس که بعد ایجاد می شود. عوارض سریع عبارتند از: هذیان، خواب آشفته، حرکات غیرطبیعی، ترس، انزوا و غمگینی، حس سرما و تشنج در عضلات، و عوارض دیررس آن است که صورت ورم می کند، نمو استخوانها متوقف می شود و قوای عضلانی وقفه می یابد، کم فکری و کم هوشی که سبب دیر فهمیدن مطالب می شود و بلاهت و خرفتی روی میدهد، جهاز تناسلی به حال وقفه مانده و حیوان مبتلی به عدم رشد می شود، درجۀحرارت کم شده متابولیسم بازال پائین می آید (25- 40درصد) و مقاومت در مقابل سرما کم می گردد، و بالعکس ازدیاد ترشح غدۀ درقی مصرف غذائی بدن را زیاد کرده و حرارت آن را بالا میبرد. باید دانست که در اثر فقدان ترشح تیروئید اسکلت به حالت غضروفی باقی میماند، استخوانها نازک و شکننده می شود و باید متوجه بود که اعصاب این ناحیه دخالتی در عوارض مزبور ندارند بلکه ناخوشی منحصراً مربوط به عمل غده است. اگر در حیوانی مختصری از غده باقی بماند حیوان زندگی طبیعی خود را ادامه میدهد همچنین اگر در انسان به عللی مجبور به عمل جراحی و برداشتن تیروئید شوند سعی می کنند که تکۀکوچکی از آن باقی بماند ولی در حیوانات اگر تمام آن را بردارند و قسمتی از آن را در صفاق حیوان بگذارندیا عصارۀ تیروئید به حیوان بخورانند سالم و زنده میماند، پس اهمیت و تأثیر این غده در تعادل زندگی مربوط به خود غده است و چون رگهای زیادی از آن عبور می کنند بدین جهت اگر آن را در صفاق حیوان بگذارند باز با خون رابطه یافته و ترکیب خود را به خون میریزد.
ترکیب مترشحۀ غدۀ تیرئید: در اواخر قرن گذشته شیمی دانان متوجه شدند که در این غده ید وجود دارد، 2 تا 6 میلی گرم که با مواد آلی ترکیب شده است. اگر این ید مادۀ اصلی مترشحۀ غده ای نباشد لااقل اهمیت زیادی در عمل فیزیولوژی غده دارد و از روی دو تجربۀ زیر اهمیت ترکیب ید معلوم می شود. غدۀ تیروئید اشخاص مبتلا به گواتر را بعد از مردن تجزیه کرده اند مشاهدت شده است که فاقد ید است و اگر هم ید داشته باشد خیلی کم است. در تجربۀ دیگر چنانکه یک عده حیوان متشابه را بگیرند و روی قسمتی از آنها غده های تیروئید را برداشته ومقدار ید آن را تعیین کنند یک حد وسط پیدا می شود که با آن میتوان مقدار ید را حساب کرد. بعد در روی حیوانات متشابه که تحت رژیم غدائی یددار مثل یدور دوپتاسیم قرار گرفته اند آنها را کشته و غدۀ تیروئید آنهارا خارج کرده و امتحان کنند مشاهده می شود که مقدار ید تیروئید حیوانات دستۀ دوم به نسبت زیادی بالا رفته است. از این لحاظ میتوانیم رابطۀ مستقیم بین غدۀتیروئید و مقدار ید را به دست آوریم. مواد مؤثر غدۀ تیروئید یکی تیروپروتئید و دیگر یدوتیرین و تیرئوگلوبولین و بالاخره ماده ای به نام تیروکسین است که 65 درصد ید دارد و مصنوعاً هم میتوان آن را تهیه کرد. عصارۀ تیروئید حیوانات جوان که در آن ید وجود ندارد اثر فیزیولوژی هم ندارد. عصارۀ تیروئید در بیماری گواتر و بلاهت و چاقی غیرطبیعی مورد استعمال دارد. دو میلی گرم تیروکسین تبادلات تنفسی را زیاد نموده وبر متابولیسم بازال 30 درصد می افزاید، و تنفس انساج را تحریک و حرارت را تنظیم می کند. مقاومت در مقابل سرما دارد. در اشخاص خرفت که ترشحات تیروئید مختل است اختلالات روحی دیده می شود و تغییرات ترشح در اخلاق و حالات روزانۀ اشخاص هم معلوم می گردد. به طور خلاصه تیروئید در روی نمو (نقاط استخوانی شدن) و تبادلات تنفسی و متابولیسم بازال و تنظیم حرارت و حالات روانی و نمو دستگاه تناسلی تأثیر دارد. در متامورفوز قورباغه نیز مؤثر است و دورۀ آن را کوتاه می کند. (کالبدشناسی و فیزیولوژی دکتر نیک نفس چ دانشگاه صص 299- 303)
ترکیب مترشحۀ غدۀ تیرئید: در اواخر قرن گذشته شیمی دانان متوجه شدند که در این غده ید وجود دارد، 2 تا 6 میلی گرم که با مواد آلی ترکیب شده است. اگر این ید مادۀ اصلی مترشحۀ غده ای نباشد لااقل اهمیت زیادی در عمل فیزیولوژی غده دارد و از روی دو تجربۀ زیر اهمیت ترکیب ید معلوم می شود. غدۀ تیروئید اشخاص مبتلا به گواتر را بعد از مردن تجزیه کرده اند مشاهدت شده است که فاقد ید است و اگر هم ید داشته باشد خیلی کم است. در تجربۀ دیگر چنانکه یک عده حیوان متشابه را بگیرند و روی قسمتی از آنها غده های تیروئید را برداشته ومقدار ید آن را تعیین کنند یک حد وسط پیدا می شود که با آن میتوان مقدار ید را حساب کرد. بعد در روی حیوانات متشابه که تحت رژیم غدائی یددار مثل یدور دوپتاسیم قرار گرفته اند آنها را کشته و غدۀ تیروئید آنهارا خارج کرده و امتحان کنند مشاهده می شود که مقدار ید تیروئید حیوانات دستۀ دوم به نسبت زیادی بالا رفته است. از این لحاظ میتوانیم رابطۀ مستقیم بین غدۀتیروئید و مقدار ید را به دست آوریم. مواد مؤثر غدۀ تیروئید یکی تیروپروتئید و دیگر یدوتیرین و تیرئوگلوبولین و بالاخره ماده ای به نام تیروکسین است که 65 درصد ید دارد و مصنوعاً هم میتوان آن را تهیه کرد. عصارۀ تیروئید حیوانات جوان که در آن ید وجود ندارد اثر فیزیولوژی هم ندارد. عصارۀ تیروئید در بیماری گواتر و بلاهت و چاقی غیرطبیعی مورد استعمال دارد. دو میلی گرم تیروکسین تبادلات تنفسی را زیاد نموده وبر متابولیسم بازال 30 درصد می افزاید، و تنفس انساج را تحریک و حرارت را تنظیم می کند. مقاومت در مقابل سرما دارد. در اشخاص خرفت که ترشحات تیروئید مختل است اختلالات روحی دیده می شود و تغییرات ترشح در اخلاق و حالات روزانۀ اشخاص هم معلوم می گردد. به طور خلاصه تیروئید در روی نمو (نقاط استخوانی شدن) و تبادلات تنفسی و متابولیسم بازال و تنظیم حرارت و حالات روانی و نمو دستگاه تناسلی تأثیر دارد. در متامورفوز قورباغه نیز مؤثر است و دورۀ آن را کوتاه می کند. (کالبدشناسی و فیزیولوژی دکتر نیک نفس چ دانشگاه صص 299- 303)
